نمر باقر النمر «شیخ نمر» که بود؟

نَمِر باقر النَمِر مشهور به شیخ نمر (۱۳۳۸- ۱۳۹۴ش) روحانی شیعه اهل عربستان و منتقد حکومت آل سعود که با حکم دادگاه سعودی اعدام شد.

وی تحصیلات دینی خود را در ایران و سوریه تکمیل کرد و پس از بازگشت به عربستان به فعالیت‌های دینی، اجتماعی و سیاسی پرداخت؛ از جمله برپایی مراسم مذهبی مانند نماز جمعه، برگزاری تجمعات سالروز تخریب بقیع، نقد سیستم حکومتی عربستان سعودی و دفاع از حقوق شیعیان عربستان. شیخ نمر خواهان برگزاری انتخابات آزاد و از بین رفتن سیاست‌های تبعیض‌آمیز نسبت به شیعیان بود و به علت این فعالیت‌ها بارها بازداشت شد.

در آذر ۱۳۹۳ش دادگاه عربستان او را با اتهام‌های محاربه، داشتن عقاید انحرافی، خودداری از تبعیت نسبت به حکومت، تشویق به سرنگونی نظام سیاسی، به اعدام محکوم کرد.

صدور حکم اعدام برای شیخ نمر، واکنش‌ها و مخالفت‌هایی از سوی محافل حقوق بشری و مسلمانان به ویژه شیعیان سراسر جهان در پی داشت. با این حال، در ۱۲ دی ۱۳۹۴ش، این حکم پس از امضای پادشاه سعودی اجرا شد و در پی آن اعتراضات بسیاری از سوی شیعیان جهان نسبت به حاکمان عربستان درگرفت. مراجع تقلید شیعه در پیام‌ها و سخنان خود به مناسبت شهادت شیخ نمر،‌ حکومت عربستان را مسئول عواقب این اعدام دانستند.

ولادت، خاندان

شیخ نمر سال ۱۳۷۹ق (۱۳۳۸ش) در منطقه العوامیه استان قطیف در شرق عربستان به دنیا آمد. پدر او علی بن ناصر آل نمر، از خطبای معروف منطقه به شمار می‌رود. از دیگر عالمان این خاندان می‌توان به آیت الله محمد بن ناصر آل‌نمر اشاره کرد.

همسر و فرزندان

شیخ نمر صاحب یک پسر و سه دختر است. همسر او منی جابر الشریاوی، ۸ مرداد ۱۳۹۱ش (۱۰ رمضان ۱۴۳۳ق) در حالی که نمر باقر النمر در بازداشت به سر می‌برد، پس از یک دوره طولانی ابتلا به سرطان درگذشت.

تحصیلات

شیخ نمر تا مقطع دبیرستان در مدارس شهر العوامیه درس خواند. سپس برای تحصیل علوم دینی به ایران مهاجرت کرد و از سال ۱۴۰۰ق در حوزه امام قائم(عج) در تهران که آیت الله سید محمدتقی مدرسی آن را تاسیس کرده بود، مشغول به تحصیل شد. وی پس از ۱۰ سال تحصیل در ایران، عازم زینبیه دمشق شد.

اساتید

شیخ وحید افغانی، شیخ صاحب صادق، محمد شبیری خاقانی، سید محمدتقی مدرسی، سید عباس مدرسی و سید عبدالله شیرازی، از اساتید او در لمعه، رسائل و مکاسب، اخلاق و همچنین درس خارج در قم، تهران و دمشق بودند.

نمر باقر النمر در ایران و سوریه و سپس عربستان سعودی، به تدریس دروس حوزوی از جمله مکاسب، رسائل و کفایه پرداخت.

فعالیت‌های اجتماعی

نمر باقر النمر در سال ۲۰۰۳م نماز جمعه را در العوامیه برپا کرد. او پیش از این مرکز مذهبی «الإمام القائم(عج)» را درالعوامیه تأسیس کرده بود. این مرکز را سنگ بنای تأسیس «مرکز اسلامی» در سال ۲۰۱۱م دانسته‌اند.

شیخ نمر همچنین در العوامیه به فعالیت‌هایی نظیر احیای نقش مساجد، اقامه نماز جمعه، گسترش مباحث فکری و نظری، انتشار کتاب، مقالات و نوشته‌های متعدد، تسهیل ازدواج برای جوانان، پررنگ کردن نقش اجتماعی زنان، آموزش‌های دینی به جوانان و نوجوانان و مبارزه با فساد اجتماعی اهتمام داشت.

تلاش برای بازسازی قبور ائمه بقیع

نمر باقر النمر تلاش‌هایی جدی برای بازسازی قبور ائمه در بقیع انجام داد. او از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۷، هر ساله خواستار برگزاری بزرگداشت سالروز تخریب قبور ائمه بقیع می‌شد اما هر بار دولت عربستان سعودی با آن مخالفت می‌کرد. اما با وجود ممنوعیت از سوی دولت عربستان، این مراسم از سال ۲۰۰۷م (۱۴۲۸ق) برگزار شد. به‌علاوه، راهپیمایی‌هایی در اروپا و امریکا با هدف محکوم کردن تخریب قبور ائمه و حمایت از بازسازی آن برگزار شد.

فعالیت‌ها و دیدگاه‌های سیاسی

النمر خطاب به مقامات سعودی: «اگر شأن و حیثیت ما به ما بازگردانده نشود، من شیعیان را به جدایی از عربستان فرا می‌خوانم. کرامت ما مهم‌تر از تمامیت کشور است.»

• النمر همواره در سخنرانی‌های خود رژیم سعودی را به اعمال سیاستهای تبعیض‌آمیز طایفه‌ای سازمان‌یافته، به‌ویژه در مناطق شرقی عربستان و به خصوص در دو منطقه الاحساء و القطیف متهم می‌نمود.

• شیخ نمر در یکی از خطبه‌هایش به خاطر مواضع و دیدگاه‌های تندش در قبال رژیم سعودی گفت: «می‌دانم فردا برای بازداشت من به سراغم خواهید آمد. خوش می‌آیید! این منطق و راه و روش شماست: بازداشت و شکنجه و کشتار، ما از قتل و کشتار نمی‌هراسیم، ما از هیچ‌چیز نمی‌ترسیم.»

• او به ارث بردن تاج و تخت در میان حاکمان کشورهای عربی را غیرشرعی خوانده و مشروعیت دست به دست شدن پادشاهی در عربستان را زیر سؤال برد.

• شیخ نمر، آل سعود و آل خلیفه را پیرو انگلیس می‌دانست.

• وی همواره به‌صورت آشکار از فساد و استبداد و دیکتاتوری نظام سیاسی آل سعود انتقاد کرده و همگان را به اصلاح و تحکیم پایه‌های آزادی و انتقال قدرت و نیز موافقت با تأسیس احزاب دعوت می‌نمود.

• وی نسبت به توهین به کرامت شهروندان عربستانی به ویژه شهروندان شیعی حساسیت ویژه‌ای نشان می‌داد. از نگاه او رژیم سعودی شیعیان را شهروندان درجه دو به شمار می‌آورد و آنان را از هر گونه حق و حقوق شهروندی محروم ساخته است. او تاکید کرد که از کرامت و حقوق شهروندان شیعی عربستانی حمایت خواهد کرد.

• وی پیوسته در سخنرانی‌های خود خواهان ایجاد تغییرات سیاسی، به رسمیت شناختن آزادی‌های عمومی، به رسمیت شناختن حقوق اقلیت‌ها و کنار گذاشتن تبعیض طایفه‌ای در عربستان بود.

• وی، دیگر حاکمان حوزه خلیج فارس را نیز مورد انتقاد قرار می‌داد و از حرکت‌های انقلابی در کشورهای عربی به ویژه بحرین حمایت می‌کرد. او اصلاح واقعی در جهان عرب و جهان اسلام را منوط به سقوط حکام کشورهای عربی حوزه خلیج فارس می‌دانست و آل خلیفه و دیگر حکام کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را عروسک‌ها و ایادی آمریکا توصیف کرده و می‌گفت: «همه کشورهای عربی حوزه خلیج بدون استثنا زیر چتر ایالات متحده آمریکا زندگی می‌کنند و ناو پنجم دریایی ارتش آمریکا برای به چپاول بردن چاه‌های نفت بحرین و دیگر کشورهای عربی در منطقه حضور دارد.»

نادیده‌گرفتن حکم منع تدریس و سخنرانی

شیخ نمر در سال ۲۰۱۱م همزمان با سقوط رژیم‌های حاکم در تونس و مصر، و با شروع جنبش مردم بحرین، بی‌توجه به ممنوعیت رسمی که مقامات سعودی از سال ۲۰۰۸م با منع تدریس و سخنرانی بر وی اعمال کرده بودند، سخنرانی‌های خود درباره آزادی سیاسی را با محوریت تغییر سیاسی از سر گرفت.

بازداشت‌ شیخ نمر

دولت عربستان سعودی از سال ۲۰۰۳م، ۶ بار شیخ نمر را بازداشت کرد که آخرین بازداشت، به زندانی شدن بلندمدت او و محاکمه انجامید.

1. ۱۴۲۴ق (۲۰۰۳م): نمر باقر النمر اولین بار پس از آن بازداشت شد که به رغم خواست دولت عربستان مبنی بر عدم اقامه نمازجمعه، و همچنین تخریب محل آن، هفته‌ها به اقامه نمازجمعه پرداخت.

2. ۱۴۲۵ق (۲۰۰۴م): او دومین بار زمانی بازداشت شد که تلاش‌های خود برای برگزاری مراسم سالروز تخریب قبور بقیع را آغاز کرد.

3. ۱۴۲۶ق (۲۰۰۵م): سومین بازداشت، بار دیگر در پی درخواست او برای برگزاری مراسم سالگرد تخریب قبور ائمه بقیع رخ داد.

4. ۱۴۲۷ق (۲۰۰۶م): شیخ نمر در همایش قرآن کریم که از سوی آیت الله سید محمدتقی مدرسی برگزار شد، شرکت کرد و بر حقوق شیعیان در عربستان سعودی تاکید کرد و مواردی از جمله تدریس مذهب شیعه در مدارس، لزوم بازسازی بقیع و... را مطرح ساخت. نمر باقر النمر پس از بازگشت به عربستان سعودی برای چهارمین بار بازداشت شد و مردم العوامیه در اعتراض به بازداشت او دست به راهپیمایی اعتراضی زدند.

5. ۱۴۲۹ق (۲۰۰۸م): پس از آنکه دولت عربستان از او خواست به استان قطیف برود و مخالفت کرد، به شهر دمام برده شد و از او خواسته شد تعهد کتبی مبنی بر لغو نمازجمعه بدهد، اما باز هم مخالفت کرد. پس از این با حکم وزیر کشور به زندان انفرادی برده شد. بازداشت پنجم بیش از ۲۴ ساعت طول نکشید.

6. آخرین و ششمین بازداشت نمر باقر النمر در ۸ ژوئیه ۲۰۱۲م (۱۸ تیر ۱۳۹۱ش) روی داد.^[۱۶] نیروهای امنیتی عربستان در منطقه قطیف پس از کمین در خیابان و تیراندازی به سوی شیخ نمر، او را در حالی بازداشت کردند که ۴ گلوله به پایش اصابت کرده بود. شیخ نمر پس از بازداشت در ۸ ژوئیه ۲۰۱۲م، همچنان در زندان به سر می‌برد و بنابر اعلام برخی منابع، مدت زیادی را در زندان‌های انفرادی به سر برد.

شکنجه

ماموران دولت عربستان سعودی، پس از آنکه ۴ گلوله از نزدیک به پای راست شیخ نمر شلیک کردند، ابتدا شیخ نمر را به مدت دو هفته در بیمارستان نظامی الظهران بستری کردند. سپس او را به سلولی در بیمارستان نیروهای امنیتی در ریاض منتقل کردند. نمر در ۱۲ شهریور ۱۳۹۳ (۸ ذیقعده ۱۴۳۵)، در حالی که هنوز یک گلوله در ران پای راست داشت، به سلول انفرادی در زندان حائر منتقل شد. گلوله چهارم، دو سال و نیم پس از اصابت، ۱ اسفند ۱۳۹۳ در یک عمل جراحی با استفاده از بی‌حسی موضعی از پای نمر خارج شد.

پیامدهای زندانی کردن وی

1. دستگیری شیخ نمر به بروز اعتراضات گسترده در شهر العوامیه در استان قطیف و شهر احسا در استان الاحساء عربستان و همچنین در منطقه باب الشمال قطیف انجامید و چندین کشته و زخمی بر جا گذاشت.

2. مردم قطیف در سالروز دستگیری نمر نیز دست به تظاهرات زدند.

3. شیعیان منطقه نوگانوان سادات هند، با حمل پلاکاردها و تصاویر شیخ نمر، به راهپیمایی پرداختند و خواستار آزادی نمر از زندان‌های عربستان سعودی شدند.

برگزاری دادگاه

1. ۲۶۰ روز پس از بازداشت، ۵ فروردین ۱۳۹۲ش (۲۵ مارس ۲۰۱۳م) شیخ نمر به دادگاه برده شد و ۳۳ اتهام از جمله برانگیختن فرقه‌گرایی، تحریک افراد بر ارتکاب جرایم تروریستی، قتل نیروهای امنیتی، فتنه‌افکنی، اخلال در وحدت ملی، عدم وفاداری به وطن، اهانت به رهبران خلیج فارس و علما، و همچنین تهدید به استفاده از نیروهای خارجی، به او وارد شد و دادستانی کل عربستان، خواستار اقامه حد محاربه یعنی اعدام درباره شیخ نمر شد.

2. ۳۵ روز بعد، ۹ اردیبهشت ۱۳۹۲ش (۲۹ آوریل ۲۰۱۳م)، جلسه دوم برگزار شد، اما شیخ نمر به دلیل عدم دسترسی به پرونده اتهامات وارده از سوی دادگاه، امکان دفاع از خود را نیافت.

3. ۲۳۸ روز بعد، ۲ دی ۱۳۹۲ش (۲۳ دسامبر ۲۰۱۳)، در سومین جلسه دادگاه، شیخ نمر تنها برای ۵ دقیقه امکان دفاع از خود را یافت؛ بی‌آنکه پیش از آن به کاغذ و قلم دسترسی داشته باشد.

4. ۱۱۳ روز بعد، جلسه چهارم دادگاه شیخ نمر، ۲۶ فروردین ۱۳۹۳ش (۱۵ آوریل ۲۰۱۴م) برگزار شد. دکتر صادق الجبران وکیل نمر، تنها یک روز پیش از برگزاری دادگاه، در شرایطی که به طور کاملا اتفاقی برای دفاع از موکل دیگر خود توفیق العامر در دادگاه حضور یافته بود، از تاریخ جدید محاکمه چند باره نمر مطلع شد.

5. ۷ روز بعد، ۲ اردیبهشت ۱۳۹۳ش (۲۲ آوریل ۲۰۱۴م)، پنجمین جلسه دادگاه در شرایطی برگزار شد که شیخ نمر به تنهایی در آن حضور یافت و هیچکدام از وکلا، اعضای خانواده و دیگر نزدیکان او از جلسه دادگاه مطلع نشدند.

6. ۳۶ روز بعد، ۷ خرداد ۱۳۹۳ش (۲۸ می‌۲۰۱۴م) ششمین جلسه دادگاه بی‌آنکه تاریخ جلسه بعدی تعیین شود برگزار شد.

7. ۱۹ روز بعد، ۲۶ خرداد ۱۳۹۳ش (۱۶ ژوئیه ۲۰۱۴م)، هفتمین جلسه در دادگاه جزائی در منطقه جده برگزار شد و شیخ نمر برای اولین بار امکان یافت به دفاع از خود و تشریح نظرات خود بپردازد و دفاعیات خود را در ۱۰۰ صفحه به دادگاه تقدیم کند.

8. ۱۰ روز بعد، جلسه هشتم دادگاه باز هم در دادگاه جده برگزار شد و مدعی العموم به رد دفاعیات شیخ نمر پرداخت و به تکرار اتهامات پیشین پرداخت.

9. ۴۷ روز بعد، جلسات دادگاه به ریاض بازگردانده شد و جلسه نهم، ۲۱ مرداد ۱۳۹۳ش (۱۲ آگوست ۲۰۱۴م) برگزار شد.

10. ۱۲ روز بعد، ۲ شهریور ۱۳۹۳ش (۲۴ آگوست ۲۰۱۴)، جلسه دهم دادگاه در شرایطی برگزار شد که ماموران از حضور در دادگاه و شهادت درباره اینکه ابتدا شیخ نمر به سوی آنها شلیک کرده، خودداری کرده و تنها به شهادت کتبی اکتفا کرده بودند. سپس بخش‌هایی از سخنان شیخ نمر در دادگاه پخش شد و از او پرسیده شد که آیا همچنان بر آنچه گفته پافشاری می‌کند یا نه. پاسخ نمر مثبت بود.

11. ۷ روز بعد، جلسه یازدهم در ۹ شهریور ۱۳۹۳ش (۳۱ آگوست ۲۰۱۴م) جلسه یازدهم دادگاه برگزار شد و بخش‌هایی از سخنرانی‌های شیخ نمر پخش شد. این جلسه دادگاه، آخرین دیدار خانواده و وکیل شیخ نمر با او بود و ملاقات با او از ۱۰ شهریور ۱۳۹۳ش (اول سپتامبر ۲۰۱۴م) ممنوع شد.

صدور حکم اعدام و شهادت

۳ آبان ۱۳۹۴ برادر شیخ نمر اعلام کرد که دادگاه عالی و استیناف حکم اعدام شیخ النمر را تأیید کرده و حکم برای اجرا و تأیید نهایی به دفتر پادشاهی ارجاع داده شد.

شهادت

علی رغم مخالفت‌های بسیاری که با صدور حکم اعدام شیخ نمر صورت گرفت و با وجود اینکه اجرای حکم، بارها به تعویق افتاد و تلاش‌های بین‌المللی فراوانی برای حمایت از این روحانی مبارز عربستانی صورت گرفت، وزارت کشور عربستان شنبه ۱۲ دی ۱۳۹۴ اعلام کرد وی به همراه ۴۶ نفر دیگر در عربستان اعدام شد.

واکنش‌ها

به دنبال شهادت نمر، ده‌ها شهروند شیعه عربستان در منطقه قطیف این کشور تظاهرات کرده و اقدام عربستان در اعدام شیخ نمر را محکوم کردند. شیعیان کشمیر و بحرین نیز تظاهرات کردند. مقتدا صدر خواستار تعطیلی مجدد سفارت سعودی در بغداد شد. جنبش انصارالله یمن با صدرو اطلاعیه‌ای اقدام عربستان را محکوم کرد. حزب الله لبنان نیز فعالیت‌های شیخ نمر را مسالمت‌آمیز دانسته و اقدام عربستان را محکوم کرد.

در ایران نیز آیات عظام، مراجع تقلید، فعالان سیاسی و فرهنگی، حوزه علمیه قم و وزارت خارجه این اقدام آل سعود را محکوم کردند. حوزه علمیه یک روز درس‌ها را تعطیل کرد و علما و حوزویان در مسجد اعظم قم تجمع اعتراضی کردند.

دبیرکل سازمان ملل، اتحادیه اروپا و وزارت امور خارجه آمریکا از اعدام نمر ابراز نگرانی کردند. سازمان دیده‌بان حقوق بشر تأکید کرد که فرآیند بررسی اتهامات وی، غیرعادلانه بوده است.

تعدادی از معترضین جلوی سفارتخانه و کنسولگری عربستان در تهران و مشهد تجمع کردند و در تهران بخش‌هایی از سفارت به آتش کشیده شده و تعدادی از معترضین وارد سفارتخانه شدند، پلیس معترضان را بیرون کرد. بدنبال این تنش‌ها عربستان سعودی روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرد.در تهران خیابانی در نزدیکی سفارت عربستان به نام شیخ نمر تغییر نام پیدا کرد.

جمعی از علمای دانشگاه الازهر در مصر با حمایت از عربستان سعودی، اعدام شیخ نمر را اجرای حکم خدا دانستند.

برخی دولتهای غیر مسلمان نیز به صورت تلویحی از اعدام شیخ نمر انتقاد کردند؛ از جمله کاخ سفید امریکا اعلام کرد که «در مورد پیامدهای اعدام نمر پیشتر به عربستان هشدار داده بودیم.»