مسائل پادمانی، مشکل اصلی بین ایران و آژانس

در حالی محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، از سفر قریب‌الوقوع تیم فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران برای حل‌وفصل مسائل پادمانی خبر داد که یک سخنگوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم به خبرنگاران گفت: «تیم فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۱۸ دسامبر ۲۰۲۲ (یکشنبه ۲۷ آذر) به دعوت ایران و با هدف رسیدگی به مشکلات پادمانی باقی‌مانده که پیش‌تر توسط گروسی، مدیر‌کل آژانس اتمی گزارش شده بودند، به تهران سفر خواهد کرد». با رسانه‌ای‌شدن این خبر، روز گذشته (شنبه) اعضای فراکسیون راهبردی مجلس شورای اسلامی با حضور در سازمان انرژی اتمی و دیدار با رئیس، متخصصان و مدیران این سازمان از نزدیک در جریان پیشرفت‌های صنعت هسته‌ای و آخرین تحولات فنی و سیاسی درخصوص مذاکرات با طرف‌های خارجی و همچنین تأثیرات اجرای قانون اقدام راهبردی مصوب مجلس قرار گرفتند. در ابتدای این دیدار میرتاج‌الدینی، رئیس فراکسیون، در سخنانی ضمن گرامیداشت یاد و خاطره شهدای هسته‌ای گفت: «با توجه به نزدیکی به ایام بررسی لوایح بودجه و برنامه و نگاه راهبردی اعضای فراکسیون به موضوعات کشور بر آن شدیم تا در جلسه‌ای از نزدیک با پیشرفت‌ها و البته مطالبات و انتظارات سازمان انرژی اتمی آشنا شویم». وی افزود: «با وجود تلاش دشمنان برای خاموش‌کردن مشعل فروزان دانش و فناوری هسته‌ای کشور، همه‌ساله شاهد ثمرات جدیدی در این صنعت به دست متخصصان داخلی هستیم و شهدای هسته‌ای با خون خود حق مسلم صنعت هسته‌ای صلح‌آمیز ما را اثبات کردند». نماینده مردم تبریز تأکید کرد: «ما از حق‌ هسته‌ای خود کوتاه نمی‌آییم و با وجود دشمنی‌ها و مانع‌تراشی‌های غرب و شرق دنیا، در راه کسب دانش و فناوری هسته‌ای با تلاش دانشمندان ایرانی به جایی رسیدیم که هم به دانش بومی و هم بازدارندگی دست پیدا کردیم». در این نشست محمد اسلامی، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی، اظهار کرد: «قانون اقدام راهبردی قانون خوبی برای توسعه صنعت هسته‌ای بود و به‌خوبی اجرا شده است». وی افزود: «اجرای این قانون غنی‌سازی را به سطحی رساند که در حال حاضر ظرفیت غنی‌سازی کشور به بیش از دو برابر کل تاریخ این صنعت رسیده است». آن‌گونه که خانه ملت گزارش داد، معاون رئیس‌جمهور در این جلسه گفت: «سند جامعی برای پیشرفت صنعت و ایجاد ظرفیت بومی در سطح صنایع کشور تدوین شده است که بر اساس آن برنامه‌های سازمان پیش می‌رود». او با بیان اینکه انرژی هسته‌ای و تولید برق اتمی صرفه‌جویی اقتصادی زیادی برای کشور داشته و در کاهش مصرف سوخت فسیلی و تجدیدناپذیر و مشکلات محیط‌زیستی مؤثر است، تأکید کرد: «در صورت توجه به این موضوع می‌توان منابع خوبی برای توسعه دانش هسته‌ای و کمک به بخش‌های دیگر نظیر پزشکی و کشاورزی تأمین کرد. البته توجه به سهم بودجه عمرانی سازمان که سال‌ها مغفول مانده، در فصل بودجه نیز یکی از مطالبات ما از دولت و مجلس محترم است». بهروز کمالوندی، سخنگو و معاون امور بین‌الملل، حقوقی و مجلس سازمان انرژی اتمی نیز در نشست با فراکسیون راهبردی مجلس که در محل سازمان انرژی اتمی برگزار شد، درباره آخرین دستاوردهای فنی و تأثیر آن در مذاکرات و اجرای قانون اقدام راهبردی خاطرنشان کرد: «قانون اقدام راهبردی شرایط خوبی را برای کشور ایجاد کرد و امروز غنی‌سازی ما بر اساس این قانون و به‌طور رسمی به ۶۰ درصد رسیده است و در کنار تحقیق و توسعه مستمر و بدون وقفه، تکامل ماشین‌های سانتریفیوژ نسل جدید در بهترین شرایط قرار دارد». وی با اشاره به اظهارات رسانه‌ای گاه و بی‌گاه غرب درباره دیگر گزینه‌ها عنوان کرد: «این یک واقعیت روشن است که این‌گونه حرف‌ها فقط کاربرد رسانه‌ای و تبلیغاتی دارد و بی‌تردید ظرفیت‌ها و توانایی‌های هسته‌ای ایران واقعیت‌ها را بر آنها تحمیل می‌کند». محمد قنادی، معاون برنامه‌ریزی هسته‌ای و نظارت راهبردی سازمان انرژی اتمی هم با اشاره به برنامه راهبردی طولانی‌مدت سازمان انرژی اتمی در نشست با اعضای فراکسیون راهبردی مجلس گفت: «در دوره اخیر و با مدیریت جدید تلاش بر این شد که دانش بومی هسته‌ای که حاصل تلاش متخصصان داخلی است، در مسیر صنعتی‌سازی و استفاده برای مردم درآید و سازمان از یک مجموعه تحقیقاتی به یک مجموعه صنعتی و کارآمد برای کشور تبدیل شود». او تصریح کرد: «ورود به حوزه تأمین دارو برای بیماری‌های مختلف از جمله سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی، دفع آفات کشاورزی، پرتودهی مواد غذایی برای افزایش ماندگاری و حفظ خواص محصولات کشاورزی و کاهش فسادپذیری از جمله گام‌های نوین در عرصه عمومی برای استفاده مردم از دانش هسته‌ای است. همچنین توسعه نیروگاهی و تولید انرژی با به‌کارگیری صنعت هسته‌ای و طراحی و ساخت رآکتور بومی از برنامه‌های اصلی سازمان است تا مردم طعم شیرین دانش هسته‌ای را بچشند». بنا بر گزارش خانه ملت،‌ در این جلسه آقایان عمویی و شریعتی نمایندگان تهران، داوودی نماینده سراب، متفکر‌آزاد نماینده تبریز، پاکمهر نماینده بجنورد، اسحاقی نماینده قائنات، فیروزی نماینده نطنز و وحیدی نماینده بجنورد به بیان نظرات، دغدغه‌ها و نکات خود با مسئولان و متخصصان سازمان انرژی اتمی ایران پرداختند.

‌تمرکزی روی برجام است؟

اقدام تهران برای موافقت با حضور نمایندگان آژانس از یک سو با واکنش مثبت پکن و مسکو مواجه شد و در سوی دیگر هنوز باعث شکستن مواضع دیپلماتیک اروپایی‌ها و به‌ویژه ایالات متحده نشده است و کماکان دولت بایدن تأکید دارد تمرکزی روی برجام ندارد، همچنان که معاون سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا با بیان اینکه «دولت بایدن متعهد به عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است»، تأکید کرد: «اما به صراحت گفته‌ایم که در حال حاضر روی برجام متمرکز نیستیم». ودانت پاتل با این جمله خود روی دیگر موضوعات ایران مانور داد. معاون سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در نشست خبری هفتگی خود با اعلام دوباره حمایت واشنگتن از ناآرامی‌های اخیر در ایران، ادعاها درباره نحوه برخورد با افراد حاضر در این ناآرامی‌ها را تکرار کرد. بنا بر گزارش وب‌سایت وزارت امور خارجه آمریکا، وی در ادامه ادعاهای خود گفت: «ما به‌شدت درخصوص گزارش‌های مربوط به دستگیری‌ها، محاکمه‌ها و در حال حاضر صدور احکام اعدام برای معترضان و همچنین اجرای آن نگران هستیم. واضح است که اکنون چشم جهان به ایران و حقوق بشر است». پاتل با اشاره به اقدامات خصمانه آمریکا علیه ایران در ماه‌های گذشته به بهانه ناآرامی‌ها در کشورمان افزود: «ایالات متحده از زمان مرگ مهسا امینی برای رسیدگی به نقض حقوق بشر در ایران اقدامات قاطعی انجام داده است، از جمله تحریم دستگاه‌های امنیتی، تحریم افراد خاص، تحریم نهادهای داخلی ایران و صدور مجوزهایی که سبب شد مردم ایران دسترسی بهتری به جریان آزاد اطلاعات داشته باشند». وی همچنین گفت: «ما ابزارهایی در اختیار داریم که نه تنها حکومت ایران را پاسخ‌گو خواهد کرد، بلکه به مردم ایران نیز در تلاش‌هایشان کمک می‌کند. دولت آمریکا به این اقدامات خود ادامه خواهد داد». این دیپلمات آمریکایی درباره موضع اسرائیل در قبال برنامه هسته‌ای ایران اظهار کرد: «همان‌طورکه می‌دانید رئیس‌جمهور بایدن و وزیر امور خارجه او از زمان روی کار آمدن این دولت آشکارا گفته‌اند که هرچه در توان داشته باشند برای اطمینان از عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای انجام خواهند داد، اما اکنون باید به‌طور شفاف بگویم که در حال حاضر تمرکز ما روی برجام نیست و ما کماکان به هر چیزی که در این رابطه از سوی تهران انجام می‌گیرد، بسیار بدبین هستیم، چه در ارتباط با مسائل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد و چه موضوعات دیگر». معاون سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا همچنین درباره نشست پیش‌روی شورای امنیت سازمان ملل درباره قطع‌نامه ۲۲۳۱ این شورا و گزارش مربوط به آن با تأکید بر اینکه «این گزارش هنوز به‌طور علنی منتشر نشده است»، مدعی شد: «ما همان‌طور که قبلا گفته‌ایم خرید پهپادهای ساخت ایران توسط روسیه به‌طور جدی با قطع‌نامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل که محدودیت‌هایی برای انتقال فناوری‌های مرتبط با موشک به یا از ایران ایجاد می‌کند، در تضاد است و به‌طور خاص، وقتی صحبت از انتقال این پهپادها شد، به دلیل نوع و برد این پهپادها بوده است». در مقابل این موضع واشنگتن، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین در گفت‌وگویی از سفر مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران استقبال کرد. به گزارش خبرگزاری تاس، میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی، در گفت‌وگو با این خبرگزاری گفت مسکو از رایزنی‌های آتی میان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران استقبال می‌کند. اما اولیانوف در ادامه به نکته مهمی اشاره کرد و صراحتا گفت که با وجود دیدار دو طرف (ایران و آژانس)، کسی انتظار گشایش ندارد. اولیانوف در ادامه مصاحبه با خبرگزاری تاس بیان کرد: «رایزنی‌های تهران و آژانس قرار است در نیمه دوم ماه نوامبر (اواخر آذر) انجام شود، اما قطع‌نامه بدموقع و غیرسازنده از سوی آمریکا، انگلیس، آلمان و فرانسه که اخیرا علیه ایران در شورای حکام آژانس با هدف اعمال فشار بر ایران صادر شد، این گفت‌وگوها را به تعویق انداخت. به دنبال این موضع‌گیری مسکو، چین هم در پی پاسخ مثبت تهران به آژانس، توپ را در زمین واشنگتن انداخت. چهارشنبه هفته گذشته، وانگ ونبین، سخنگوی وزارت امور خارجه چین، با بیان اینکه ایران به‌تازگی درباره برخی از مسائل باقی‌مانده حسن نیت و انعطاف داشته است، خواستار پاسخ مثبت آمریکا به این موضوع و یافتن راه‌‎هایی دیپلماتیک برای بازگشت به برجام در سریع‌ترین زمان ممکن شد.

با توجه به مجموعه نکاتی که در دو گزارش پنجشنبه هفته گذشته و روز گذشته (شنبه) روزنامه «شرق» مطرح شد، اگر چه فی‌نفسه موافقت تهران با سفر تیم فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران گامی مثبت تلقی می‌شود، اما باید دید این سفر نهایتا با حل‌وفصل مسائل پادمانی همراه خواهد شد یا خیر؟ با وجود این اگر اختلافات پادمانی تهران و آژانس حل شود، یکی از مهم‌ترین موانع برای ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای برداشته می‌شود. این در حالی است که موضوعات دیگری در سیاست خارجی عملا سایه سنگینی روی مذاکرات هسته‌ای دارند تا جایی که واشنگتن در ظاهر کماکان بر عدم تمرکز روی گفت‌وگوهای احیای برجام تأکید می‌کند.