ماجرای شگفت‌انگیز بشقاب ۲۵۰ میلیارد تومانی «مهین بانو»
این بشقاب که نام یک شاهدخت صفوی و یک پادشاه هندی بر روی آن حک شده، در سال ۲۰۱۵ به قیمت ۲۵۰ میلیارد تومان (بیش از ۵ میلیون دلار) به فروش رسید؛ اما شگفت‌انگیزتر از قیمت بشقاب، سفر پرماجرایی است که این اثر از چین تا دربار پادشاهان ایران و هند و موزه‌های نیویورک پشت سر گذاشته است.
«بشقاب انگورنشان مهین بانو» یک ظرف مخصوص پذیرایی با قطر ۴۳ سانتیمتر است که در حدود ۶۰۰ سال قبل و در دوران حکومت سلسلۀ مینگ در چین ساخته شده است. این نقطۀ آغاز داستان سفر شگفت‌انگیز این بشقاب است.
به گزارش فرادید؛ این بشقاب سفرش را از چین شروع کرده، از دربار پادشاه صفوی و قصر امپراطور هند عبور کرده، به نیویورک و موزه‌های متروپولیتن و بروکلین رسیده و حدود هفت سال قبل در حراجی ساتبیز به قیمت بیش از ۵ میلیون دلار به فروش رسیده است. این بشقاب در حال حاضر به احتمال زیاد در اختیار «مجموعۀ آل ثانی» است؛ مجموعه‌ای از آثار هنری تاریخی که متعلق به یکی از بستگان امیر قطر است.
اما چرا این بشقاب منسوب به «مهین‌بانو» است؟ ماجرا از جایی آغاز می‌شود که تاجران ایرانی که در مسیر جادۀ ابریشم فعالیت می‌کردند، این ظرف قیمتی و زیبا را به ایران آوردند. در قرن چهاردهم میلادی ظروف چینی در ایران آنقدر طرفدار داشت که چینی‌ها بخشی از ظروف تولیدی‌شان را مخصوص صادرات به ایران می‌ساختند و سلیقۀ ایرانی‌ها را در ساخت آن‌ها در نظر می‌گرفتند.
برای مثال آن‌ها ظروفی بزرگتر از آنچه در خود چین مورد استفاده قرار می‌گرفت می‌ساختند، زیرا ایرانی‌ها بشقاب‌های بزرگتر را ترجیح می‌دادند؛ به علاوه، اشکال و نقوش روی این ظروف نیز با الهام از طرح‌های هندسی و اسلیمی‌های معمول در هنر اسلامی ترسیم می‌شدند. حتی رنگ آبی و سفید این ظروف چینی نیز تا حد زیادی متاثر از سلیقۀ ایرانی‌ها بود.
بشقاب مهین بانو احتمالا در دورۀ تیموری به ایران می‌آید. تیموریان علاقۀ زیادی به این نوع ظروف داشتند و مجموعه‌هایی از آن‌ها را گردآوری کرده بودند. وقتی سلسلۀ صفوی روی کار آمد، این مجموعه‌ها به آن‌ها به میراث رسید و این بشقاب بخصوص نیز به مالکیت یک شاهدخت صفوی به نام «مهین بانو» درآمد.
نام مهین بانو در مهر وقف بشقاب به حرم مطهر رضوی
مهین‌بانو دختر شاه اسماعیل صفوی بود؛ او بانویی فرهیخته، اهل علم و پارسا بود که به هنر و معماری اهمیت می‌داد و توجه ویژه‌ای نیز به مراکز دینی و بقاع متبرکه داشت. مهین بانو از دارایی خود برای ساخت مراکز خیریه مانند محلی برای تامین جهیزیۀ دختران یتیم استفاده می‌کرد. گفت شده که بعد از مرگ شاه اسماعیل و به تخت نشستن شاه طهماسب (برادر مهین‌بانو)، مهین‌بانو به خاطر هوشمندی و درایتش حتی در امور سیاسی نیز دست راست پادشاه به حساب می‌آمد، به طوری که با لقب «ملکۀ دوران» شناخته می‌شد.
مهین بانو بشقاب ارزشمند چینی را به حرم مطهر رضوی وقف کرد؛ مهر وقف این بشقاب هنوز در زیر آن دیده می‌شود: «وقف حرم رضوی؛ مهین‌بانو». آنطور که قاضی احمد قمی نوشته است، مهین بانو همۀ جواهرات و مجموعۀ ظروف چینی‌اش را وقف حرم کرده بود.
دیوارنگارۀ ملاقات شاه طهماسب و همایون گورکانی، چهل‌ستون اصفهان
اما حدود ۸۰ سال بعد از این وقف، سپاهیان عبدالمومن‌خان ازبک به خراسان حمله کردند و علاوه بر کشتار مردم مشهد و سبزوار، بسیاری از موقوفات حرم مطهر رضوی را نیز به غارت بردند؛ بشقاب مهین‌بانو یکی از آن‌ها بود.
احتمالا در همین دوره بوده است که شخصی تلاش کرده تا مهر وقف زیر بشقاب را بتراشد و پاک کند تا بتواند آن را بفروشد. اما کنده‌کاری مهر وقف آنقدر عمیق بوده که به طور کامل پاک نشده است. در نهایت بشقاب سر از دربار شاه‌جهان امپراطور مغولی هند درمی‌آورد؛ همان کسی که فرمان ساخت عمارت مشهور تاج‌محل را داده است. شاه‌جهان نیز نام خود و تاریخ به دست آوردن بشقاب را بر روی دیوارۀ بیرونی آن حک کرده است.
نام شاه جهان بر دیوارۀ بشقاب
بعد از این، مسیر سفر بشقاب دیگر چندان مشخص نیست. اما به نظر می‌رسد در قرن نوزدهم میلادی این بشقاب سر از کِبِک کانادا درآورده باشد و سپس به یک دلال آثار هنری در نیویورک رسیده باشد. آلیستر برادلی مارتین در سال ۱۹۶۷ این بشقاب را می‌خرد و در طی سال‌ها آن را برای نمایش به موزه‌های مختلفی قرض می‌دهد.
خانوادۀ مارتین در سال ۲۰۱۵ تصمیم به فروش این اثر حیرت‌انگیز تاریخی گرفتند؛ اثری که نام یک شاهدخت صفوی و یک شاه گورکانی را بر روی خود دارد. تخمین اولیه قیمت اثر بین ۲.۵ تا ۳.۵ میلیون دلار بود. اما قیمت نهایی آن به ۵ میلیون و ۱۰۰ هزار دلار رسید. خریدار این اثر احتمالا مجموعۀ متعلق به شیخ حمد بن عبدالله بن خلیفه آل ثانی بوده است، زیرا در حال حاضر نام این بشقاب در بین اشیاء این مجموعه ثبت شده است.
